کاهش زاد و ولد در فرانسه و هشدار برای آینده جمعیتی این کشور
فرانسه در سالهای اخیر با تداوم کاهش تولدها مواجه شده و این روند اکنون به مرحلهای رسیده که نگرانیهای گستردهای درباره آینده جمعیت، ساختار سنی و توان پشتیبانی نظام رفاه بهوجود آورده است. کاهش نرخ باروری، افزایش سن والدین و فشارهای اقتصادی از عوامل کلیدی این تحولاند. فهم این روند و پیامدهای احتمالی آن برای سیاستگذاری آینده ضروری است.
دادههای تازه مؤسسه ملی آمار فرانسه نشان میدهد که زاد و ولد در سال ۲۰۲۵ با سرعتی بیش از انتظار کاهش یافته است. افت ۲.۳ درصدی تعداد تولدها در ده ماه نخست سال نسبت به دوره مشابه سال پیش و همچنین کاهش قابلتوجه ثبت تولدها در ماه اکتبر، بر شدت این نگرانی افزوده است. این افت، برخلاف دورههای کوتاهمدت نوسانی، نشانهای از یک روند ساختاری و پایدار است؛ روندی که ریشه در مجموعهای از عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارد و بهویژه در میان نسلهای جوانتر که با نااطمینانیهای شغلی و مالی روبرو هستند، مشهودتر است.
در چند سال گذشته نرخ باروری فرانسه به سطحی رسیده که برای جایگزینی جمعیت کافی نیست. در کنار آن، میانگین سن مادران در حال افزایش است و بخشی از تولدهایی که در گذشته رخ میداد، اکنون به دلیل تأخیر در فرزندآوری عملاً حذف میشود. این همزمانی کاهش تمایل به فرزندآوری و تأخیر تولدها، موتور محرک جمعیتی فرانسه را با سرعتی بیسابقه کند کرده است.
دولت فرانسه طی سالهای اخیر تلاش کرده با ارائه طرحهایی مانند تقویت مرخصی والدین، افزایش حمایتهای مالی و سادهترسازی خدمات مربوط به نگهداری از کودک، مانع ادامه این روند شود. با این حال، این اقدامات هنوز نتوانستهاند با عمق مشکلات ساختاری مقابله کنند. بسیاری از زوجهای جوان در فرانسه احساس میکنند که هزینههای زندگی، نااطمینانیهای اقتصادی، دسترسی دشوار به مسکن و فشارهای شغلی، فضای لازم برای تصمیمگیری درباره فرزندآوری را از آنان گرفته است. از سوی دیگر، تغییرات فرهنگی و سبک زندگی نیز نقش قابلتوجهی در کاهش تعداد فرزندان ایفا کردهاند.
فرانسه که دههها به عنوان یکی از کشورهای نسبتاً پرزاد و ولد اروپا شناخته میشد، امروز با کاهش پیوسته تولدها روبهرو است؛ روندی که مطابق دادههای عمومی سالهای اخیر، نهتنها توقف نکرده، بلکه شکل ساختاریتری به خود گرفته است. افت زادآوری، در کنار بالا رفتن سن والدین، چهرهای تازه از جمعیت فرانسه ترسیم میکند؛ چهرهای که در آن تعداد فرزندان خانوارها کمتر و فاصله زمانی تصمیمگیری تا فرزندآوری بیشتر شده است.
ریشههای این تغییر گستردهاند و در چند سطح اثر میگذارند. در سطح اقتصادی، افزایش فشار هزینههای زندگی، دشواری دسترسی به مسکن مناسب و نااطمینانی شغلی باعث شده بسیاری از زوجهای جوان تولد فرزند را به آینده دورتر موکول کنند یا در نهایت به داشتن یک فرزند بسنده کنند. این تأخیرها هرچه طولانیتر میشوند، احتمال کاهش تعداد فرزندان در طول زندگی والدین افزایش مییابد. در سطح اجتماعی نیز تغییر الگوهای خانوادگی، رشد تمایل به استقلال فردی و نقشآفرینی گستردهتر زنان در فضای آموزشی و شغلی، ترکیب سنتی خانواده را دگرگون کرده است.
در چنین زمینهای، کاهش زادو ولد تنها یک پدیده جمعیتشناختی نیست، بلکه پیامدهای گستردهتری دارد. افزایش نسبت سالمندان به جمعیت فعال یکی از نخستین پیامدهاست. این تغییر به معنای فشار بیشتر بر نظامهای بازنشستگی، خدمات درمانی و منابع عمومی است. در بازار کار نیز کاهش نسلهای جوان میتواند به کمبود نیروی کار در برخی بخشها منجر شود، مسئلهای که در بلندمدت مستقیماً بر رشد اقتصادی و بهرهوری تأثیر خواهد گذاشت.
محتملترین سناریو برای آینده در صورتی که روندهای فعلی ادامه یابد، این است که زاد و ولد فرانسه در سطحی پایینتر از حد جایگزینی تثبیت شود و جمعیت این کشور بهتدریج با سرعت بیشتری پیر شود. در چنین شرایطی، دولتها ناگزیر خواهند بود اصلاحاتی جدی در سیاستهای بازار کار، نظام بازنشستگی و حمایتهای خانوادگی انجام دهند. احتمال تقویت سیاستهای تشویقی برای فرزندآوری، توسعه خدمات نگهداری از کودک، حمایت هدفمند از مسکن جوانان و حتی اتکای بیشتر به مهاجرت کاری برای جبران کمبود نیروی جوان، بخشی از مسیر محتمل پیشرو است.
با این حال، تجربه کشورهای مختلف نشان میدهد که سیاستهای کوتاهمدت بهتنهایی نمیتوانند روندهای جمعیتی را بهطور اساسی تغییر دهند. تنها در صورتی میتوان به بازگشت تدریجی پویایی جمعیتی امید داشت که مجموعهای از اصلاحات پایدار — از تقویت امنیت شغلی گرفته تا بهبود تعادل کار و زندگی — شرایط را برای خانوادهها قابلاطمینانتر کند. بازسازی اعتماد نسلهای جوان به آینده، مهمترین عامل در احیای زادآوری پایدار خواهد بود.
