مکرون و میراث استعمار: چالش‌های فرانسه در اقیانوس هند
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در روزهای چهارشنبه و پنج‌شنبه، ۲۳ و ۲۴ آوریل، با سفر به ماداگاسکار و شرکت در پنجمین نشست کمیسیون اقیانوس هند (COI)، قصد دارد حضور فرانسه در منطقه‌ای را که به‌طور فزاینده‌ای در کانون توجه قدرت‌های منطقه‌ای چون چین و هند قرار گرفته، تقویت کند. اگرچه موضوع اصلی این نشست امنیت غذایی عنوان شده، اما مسائلی نظیر مناقشات سرزمینی میراث استعمار نیز به‌طور ضمنی در دستور کار قرار دارد.
یکی از مهم‌ترین این مناقشات، مسئله‌ی «جزایر پراکنده» است؛ مجموعه‌ای از جزایر کوچک واقع در کانال موزامبیک که فرانسه پس از استقلال ماداگاسکار در سال ۱۹۶۰ همچنان در اختیار دارد. این جزایر، که شامل ایستگاه‌های هواشناسی، باندهای فرود و پایگاه‌های نظامی کوچک هستند، برای فرانسه از اهمیت استراتژیک برخوردارند، زیرا دسترسی به مناطق اقتصادی انحصاری وسیعی را فراهم می‌کند. این مناطق به فرانسه اجازه می‌دهند تا کنترل نیمی از کانال موزامبیک و منابع آن را در اختیار داشته باشد.
در سال ۲۰۲۱، فرانسه جزایر گلوریوسو، بخشی از همین جزایر پراکنده، را به عنوان منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی ملی اعلام کرد تا هم از تنوع زیستی آن محافظت کند و هم از آن به‌عنوان رصدخانه‌ای برای تغییرات اقلیمی بهره ببرد. با این حال، دولت ماداگاسکار همچنان خواهان بازگرداندن این جزایر است و رئیس‌جمهور اندری راژولینا این مطالبه را به‌طور پیوسته در دیدارهایش با مقامات فرانسوی تکرار کرده است.
این تنها مناقشه‌ی موجود در منطقه نیست. جزیره‌ی «تروملن» نیز، که تحت حاکمیت فرانسه قرار دارد، از سوی کشور موریس مورد ادعاست. این جزیره‌ی کوچک که با جزایر پراکنده پیوند تاریخی دارد، دارای منطقه‌ی اقتصادی انحصاری بالغ بر ۲۸۰ هزار کیلومتر مربع است. اگرچه در سال ۲۰۱۰ توافقی برای مدیریت مشترک این جزیره بین فرانسه و موریس امضا شد، اما به دلیل مخالفت نمایندگان فرانسوی با هرگونه اشتراک حاکمیت، این توافق هرگز به تصویب نرسید.
در همین حال، موضوع جزیره‌ی مایوت، که در سال ۱۹۷۴ در رفراندومی به باقی‌ماندن در خاک فرانسه رأی داد، نیز از سوی کشور کومور همچنان مورد مناقشه است. این اختلافات، نه‌تنها مانع از انسجام منطقه‌ای نمی‌شوند، بلکه در مواردی چون مهاجرت غیرقانونی و تنش‌های دیپلماتیک نیز تأثیرگذارند.
اگرچه کمیسیون اقیانوس هند به‌طور رسمی مسئول رسیدگی به این اختلافات نیست و تمرکز آن بر همکاری‌های منطقه‌ای است، اما فرانسه تلاش می‌کند مایوت را به‌عنوان عضوی کامل به این نهاد وارد کند. این در حالی است که کومور با استفاده از حق وتو، مانع از بهره‌مندی این منطقه‌ی فرانسوی از مزایای عضویت می‌شود. وزیر فرانسوی مسئول فرانکوفونی و مشارکت‌های بین‌المللی، که خود اهل مایوت است، به دشواری‌های این مسیر اذعان کرده است.
بازگرداندن جزایر چاگوس از سوی بریتانیا به موریس در سال ۲۰۲۴، به کشورهایی مانند ماداگاسکار و کومور انگیزه‌ی بیشتری داده است تا خواستار احقاق حقوق تاریخی خود شوند. افزون بر این، روسیه نیز با اعلام برنامه‌ی گشایش سفارت در مورونی، پایتخت کومور، حمایت سیاسی را خود از این کشورها نشان داده است.
منتقدان معتقدند که این اختلافات سرزمینی، انسجام کمیسیون اقیانوس هند را تحت تأثیر قرار داده است. به گفته‌ی ژان‌کلود دولستراک، وزیر خارجه‌ی پیشین موریس، از زمان تأسیس این نهاد در سال ۱۹۸۲، پیشرفت چندانی حاصل نشده و سران کشورها در یک دهه‌ی گذشته هیچ نشستی برگزار نکرده‌اند.
با وجود این، فرانسه بر تقویت نقش COI تأکید دارد و آن را یکی از ارکان استراتژی خود در منطقه‌ی اندو-پاسیفیک می‌داند. به گفته‌ی الیزه، بیش از یک میلیون شهروند فرانسوی در مناطق ماوراءبحار این ناحیه زندگی می‌کنند، و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای برای حفاظت از آن‌ها و مقابله با تهدیدهایی مانند طوفان‌های شدید، تغییرات اقلیمی، بیماری‌های واگیر، و قاچاق ضروری است.
ماداگاسکار نیز، در تلاش برای احیای نقش تاریخی خود به‌عنوان «انبار غله‌ی اقیانوس هند»، امنیت غذایی و توسعه‌ی تجارت کشاورزی را در اولویت قرار داده است. اما واردات گسترده‌ی مواد غذایی، به‌ویژه برنج، و نبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل بین جزایر و تفاوت استانداردهای بهداشتی، موانع جدی در مسیر تحقق این اهداف ایجاد کرده‌اند.
در این میان، ملاحظات امنیتی نیز بیش از پیش اهمیت یافته‌اند. چین و هند هر دو فعالیت‌های نظامی خود را در منطقه گسترش داده‌اند. فرانسه نیز تلاش دارد با برگزاری رزمایش مشترک «تولیب ۲۰۲۵» در ماداگاسکار، حضور نظامی خود را به نمایش بگذارد. این رزمایش با حضور ۱۵۰۰ سرباز از کشورهای عضو COI برگزار می‌شود. هم‌زمان، هند نیز بزرگ‌ترین مانور نیروی دریایی خود را با مشارکت کشورهایی چون ماداگاسکار و موریس انجام داده است.
به گفته‌ی کریستیان رافیدیناریوو، پژوهشگر علوم سیاسی و متخصص منطقه‌ی اقیانوس هند، این منطقه به عرصه‌ای برای رقابت قدرت‌ها بدل شده است و فرانسه ناگزیر از تحکیم روابط خود با کشورهای منطقه در سایه‌ی تحولات ژئوپلیتیک جهانی است.
