واگرایی در رأس قدرت فرانسه: شکاف روزافزون میان مکرون و بایرو

در حالی که رئیس‌جمهور فرانسه و نخست‌وزیرش در ظاهر در مراسم بزرگداشت پیروزی بر آلمان نازی در کنار یکدیگر ایستادند، اختلافات سیاسی و نهادی میان آن‌ها هر روز بیشتر آشکار می‌شود. این تضاد که طی هفته‌های اخیر با اعلام طرح‌های متناقض از سوی دو مقام عالی‌رتبه شدت گرفته، نشان‌دهنده‌ی بحران درونی در رأس قدرت اجرایی فرانسه است.

امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، اخیراً اعلام کرده قصد دارد در ماه ژوئن یک «کنوانسیون شهروندی» درباره‌ی سیستم آموزشی با عنوان «زمان کودکان» برگزار کند؛ موضوعی اجتماعی و فرهنگی. اما تنها دو روز بعد، فرانسوا بایرو، نخست‌وزیر، بدون هماهنگی قبلی، در مصاحبه‌ای با ژورنال دو دیمانش پیشنهاد برگزاری یک رفراندوم درباره‌ی بازگشت به تعادل بودجه‌ی عمومی را مطرح کرد؛ حوزه‌ای که به‌طور سنتی در اختیار رئیس‌جمهور است.

این رقابت برای تصاحب ابتکار عمل سیاسی، بازتاب‌دهنده‌ی تنش فزاینده میان این دو مرد سیاسی است. بایرو که از وضعیت فلج‌شده در مجلس ملی ناامید است، پیشنهاد داده است تا مستقیماً از مردم خواسته شود درباره‌ی لزوم کاهش هزینه‌های دولتی نظر بدهند. او که در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۰۷ شعار اصلی‌اش مبارزه با بدهی عمومی بود، معتقد است اگر مردم وارد این موضوع نشوند، نظام سیاسی با خطر فروپاشی روبه‌رو می‌شود.

اما این طرح در اردوی الیزه با تردید مواجه شده است. در حالی که برخی نزدیکان مکرون از او خواسته‌اند دست رد به این پیشنهاد بزند، رئیس‌جمهور هنوز رسماً مخالفت نکرده و منتظر مشاهده‌ی جزئیات طرح است. از نگاه تیم بایرو، در صورت شکست رفراندوم، نخست‌وزیر استعفا می‌دهد و رئیس‌جمهور می‌تواند مسئولیت را از خود سلب کند. طرح رفراندوم قرار است پیش از اواسط ژوئیه به مجلس ارائه شود و رأی‌گیری آن برای پایان سپتامبر در نظر گرفته شده است.

فرانسوا بایرو که ماه‌هاست با بحران‌های پیاپی در کاخ ماتینیون دست‌وپنجه نرم می‌کند، اکنون به دنبال خروجی آبرومندانه از این میدان است. او هم‌اکنون با پرونده‌ی رسوایی مدرسه‌ی مذهبی بتئارام که در آن اتهامات خشونت و سوءاستفاده جنسی مطرح است، مواجه بوده و باید در ۱۴ مه در مجلس مورد بازجویی قرار گیرد. همچنین، نتیجه‌ی ناامیدکننده‌ی بررسی مأموریت‌های دولتی برای کاهش ۴۰ میلیارد یورو از هزینه‌ها، جایگاه او را بیش از پیش تضعیف کرده است.

محبوبیت پایین، ناتوانی در اعمال رهبری مقتدرانه بر وزرا، و بی‌نظمی در دولت، بایرو را بر آن داشته تا از چهره‌ی نخست‌وزیری منفعل فاصله بگیرد. در جلسات اخیر هیئت دولت، او با لحنی تند خواهان پایان دادن به چندصدایی در دولت شده و بر انسجام اجرایی تأکید کرده است. به گفته‌ی یکی از نزدیکانش، بایرو می‌خواهد در مقام فردی شجاع و اصول‌گرا از دولت کنار برود، نه به عنوان سیاست‌مداری وابسته به قدرت.

در سوی دیگر، مکرون که ۸ سال از حضورش در الیزه می‌گذرد، به مسائل دیگری می‌اندیشد. در حالی که بایرو درباره‌ی مسائل مالی و بودجه هشدار می‌دهد، مکرون در حال اعلام سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیون یورویی برای جذب پژوهشگران آمریکایی است. به باور بسیاری از ناظران، رئیس‌جمهور همچنان در نوستالژی دور اول ریاست‌جمهوری‌اش، که در آن اصلاحات بدون مانع اجرا می‌شدند، گرفتار است.

با وجود این، مکرون تمایلی برای ترک صحنه‌ی قدرت ندارد. افزایش نسبی محبوبیتش از ابتدای سال، او را به فکر بازگشت به سوی مردم انداخته است؛ این بار از مسیر رفراندوم. درحالی‌که بایرو به دنبال نجات وجهه‌ی خود است، مکرون رفراندوم را فرصتی برای بازتعریف مشروعیت خود در میان مردم می‌بیند. او همچنین هنوز به جانشینی وزیر نزدیک خود، سباستین لوکورنو، به جای بایرو می‌اندیشد؛ فردی وفادارتر و انعطاف‌پذیرتر.

با این حال، طرح رفراندوم نیز بدون خطر نیست. حامیان رئیس‌جمهور هشدار می‌دهند که این همه‌پرسی می‌تواند به رأیی منفی علیه شخص او تبدیل شود. تحلیل‌گران سیاسی پیش‌بینی می‌کنند که «نه» پاسخ احتمالی مردم به بیشتر موضوعاتی است که ممکن است در رفراندوم مطرح شود، از جمله پایان زندگی، سازماندهی مجدد سرزمینی و حتی خدمت ملی.

در این میان، تلاش مکرون برای بازگشت به صحنه‌ی سیاسی داخلی از طریق گفت‌وگوی زنده با مردم در شبکه‌ی TF1 و نیز سفرهای میدانی در موضوعاتی چون مبارزه با باندهای جنایت‌کار، نشان از رقابت پنهان اما آشکار او با نخست‌وزیر دارد. تضادی که بیش از هر چیز حکایت از بحران نهادینه در ساختار نیمه‌ریاستی فرانسه دارد.