مرگ پاپ و احیای مناقشه بر سر لائیسیته در فرانسه

مرگ پاپ فرانسیس در ۲۱ آوریل، همچون درگذشت ژان پل دوم در سال ۲۰۰۵، بار دیگر مناقشات در رابطه با مفهوم لائیسیته را در فرانسه شعله‌ور کرده است. دولت فرانسه، همانند آن زمان، تصمیم گرفت به مناسبت مراسم تشییع جنازه، پرچم‌های کشور را بر فراز ساختمان‌های عمومی به حالت نیمه‌افراشته درآورد. اقدامی که بی‌درنگ با انتقادات بخشی از جناح چپ روبه‌رو شد.

در سال ۲۰۰۵، فرانسوا بایرو، رهبر وقت حزب اتحاد برای دموکراسی فرانسه (UDF)، تصمیم دولت را در تضاد با تفکیک بین باورهای معنوی و تصمیمات سیاسی دانسته و گفته بود: «چنین تصمیمی نمی‌گرفتم.» بیست سال بعد، دفتر نخست‌وزیر اعلام کرد که تصمیم جدید با هماهنگی کاخ الیزه اتخاذ شده است. رئیس‌جمهور ماکرون، که هم‌اکنون در سفر به اقیانوس هند بود، بلافاصله پیام‌هایی به جامعه‌ی کاتولیک ارسال کرد و در ملاقاتی با کشیش پدرو، یکی از نزدیکان پاپ، گفت: «در جمهوری لائیک فرانسه، آزادی، برابری و برادری ما با جهان‌بینی مسیحی پیوند دارد.»

چهره‌های چپگرا همچون الکسیس کربی‌یر، نماینده سِن-سَن-دُنی، به شدت به این تصمیم اعتراض کردند و آن را نقض اصل بی‌طرفی دولت دانستند. او هشدار داد که اگر این رسم درباره‌ی پاپ اجرا شود، درباره‌ی دالایی لاما یا رهبران مسلمان و یهودی رعایت نخواهد شد. جروم گج، نماینده‌ی سوسیالیست، هم این تصمیم را «خطایی بزرگ» برای آموزش مفهوم لائیسیته به کودکان دانست. مارین توندولیه، دبیر ملی حزب اکولوژیست‌ها، نیز آن را نمونه‌ای از «استاندارد دوگانه» خواند و از این موضوع انتقاد کرد که مفهوم لائیسیته بیشتر علیه مسلمانان و به‌ویژه زنان مسلمان به کار گرفته می‌شود.

در پاسخ، منابع دولتی یادآور شدند که پرچم نیمه‌افراشته برای سران کشورهایی که با فرانسه روابط نزدیکی دارند به کار می‌رود و پاپ به عنوان رئیس دولت واتیکان مشمول این عرف می‌شود؛ عرفی که امکان می‌دهد احترام به سنت کاتولیکی فرانسه و اصل لائیسیته توأمان حفظ شود.

با این حال، در سطح شهرداری‌ها، واکنش‌ها متفاوت بود. داوید لیسنار، شهردار راستگرای کن و رئیس انجمن شهرداران فرانسه، گفت که این تصمیم مشکلی با لائیسیته ندارد. اما آندره لنیل، معاون رئیس انجمن، تصریح کرد که این دستورالعمل با قانون ۱۹۰۵ جدایی دین و دولت ناسازگار است. برخی شهرداران، به ویژه از جناح سوسیالیست، بین اجرای دستور و باور شخصی خود دچار کشمکش شده‌اند. شهردار یکی از شهرها گفت: «وقت فکر کردن به این چیزها را ندارم؛ مردمم با مشکلات واقعی مثل بی‌خانمانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.»

برخی شهرداران مانند آن ایدالگو، شهردار پاریس، به رم رفتند تا در مراسم خاکسپاری شرکت کنند. در مارسی، بنوا پایان، شهردار چپگرای این شهر، با احترام به تصمیم ملی، پرچم‌ها را به حالت نیمه‌افراشته درآورد.

حتی در میان کمونیست‌ها نیز دیدگاه‌ها یکدست نبود. فابین روسل، دبیر ملی حزب کمونیست و شهردار سنت امان لزو، گفت که با وجود انتقادها، از تصمیم دولت تبعیت خواهد کرد. او یادآور شد که پاپ فرانسیس در سال ۲۰۱۵ سرمایه‌داری را «شیطان‌پرستی» نامیده بود.

در برخی شهرهای کمونیستی مانند آلون، شهرداران تصمیم گرفتند که پرچم‌ها را پایین نیاورند، با این استدلال که «جمهوری نباید وارد امور مذهبی شود». با این حال، برخی مانند دنیز اوزتورون از هزینه‌ی شخصی خود برای ارسال گل به کلیسا استفاده کردند.

در شهرهایی که توسط حزب راست افراطی رهبری می‌شوند، مثل بوکر و پرپینیان، تصمیم به اجرای دستور گرفته شد. سباستین شنو، معاون رئیس حزب تجمع ملی (RN)، گفت: «لائیسیته مانع از پیوندهای تاریخی ما با کلیسای کاتولیک نمی‌شود.» اما او در عین حال از سیاست‌های پاپ فرانسیس در رابطه با مهاجران و «چشم‌پوشی از اسلام‌گرایی» انتقاد کرد.

در جناح راست میانه نیز واکنش مثبتی به این تصمیم دیده شد. کریستیان استروزی، شهردار نیس، اعلام کرد که پرچم‌های شهر را به احترام پاپ پایین آورده و دفتر یادبودی ایجاد کرده است. شهردارهای تولوز، کانی-سور-مر و کومپیِن هم اقدام مشابهی انجام دادند. یکی از شهرداران حتی اظهار امیدواری کرد که پرچم واتیکان نیز برای این مراسم در دسترس باشد.

مرگ پاپ فرانسیس بار دیگر تضاد دیرینه در فرانسه میان میراث مذهبی و اصول لائیسیته را به نمایش گذاشت؛ تضادی که همچنان در فضای سیاسی کشور جریان دارد و موجب بحث‌های پرشمار و واکنش‌های متنوع شده است.