مادر جایگزین؛ شکستن یک تابوی سیاسی و اجتماعی توسط گابریل آتال
ابتکار آتال برای طرح قانونی‌سازی مادر جایگزین، شکاف‌های حزبی و اجتماعی فرانسه را آشکار کرده و به چالشی جدی در آستانه‌ی انتخابات ۲۰۲۷ بدل شده است.
گابریل آتال، نخست‌وزیر پیشین فرانسه و دبیرکل کنونی حزب رنسانس، بار دیگر با موضع‌گیری تازه‌ای در عرصه‌ی سیاسی فرانسه خبرساز شده است. او که در ماه‌های اخیر وعده داده بود وارد مرحله‌ای جدید از فعالیت سیاسی خود شود و به قول خودش «میز سیاست را زیر و رو کند»، این بار به سراغ یکی از بحث‌برانگیزترین مسائل اجتماعی رفته است: قانونی‌سازی «مادر جایگزین» یا همان بارداری به نیابت از دیگری.
دفتر سیاسی آتال در ۲۱ اوت اعلام کرد که او قصد دارد با تشکیل یک کنوانسیون تخصصی متشکل از نمایندگان و کارشناسان، امکان‌سنجی قانونی‌سازی این شیوه را بررسی کند. این گروه موظف است با برگزاری جلسات استماع، مشورت با متخصصان و ارائه‌ی پیشنهادات، گزارشی جامع آماده کند که قرار است در پاییز (اکتبر یا نوامبر) طی یک نشست مطبوعاتی منتشر شود و سپس برای رأی‌گیری در اختیار اعضای حزب قرار گیرد. اگر این پیشنهادها مورد تأیید قرار گیرد، احتمال دارد به بخشی از برنامه‌ی انتخاباتی حزب رنسانس در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۷ بدل شود.
این ابتکار عمل در شرایطی مطرح می‌شود که صحنه‌ی سیاسی فرانسه در تابستان اخیر بیشتر تحت‌تأثیر تحرکات وزرای کشور و دادگستری – ژرالد دارمانن و برونو روتایو – قرار داشت. آتال با این اقدام نه تنها می‌کوشد صدای خود را دوباره در رسانه‌ها برجسته کند، بلکه تلاش دارد مرزبندی روشنی میان خود و احزاب راست محافظه‌کار به‌ویژه جمهوری‌خواهان و رئیس آنان، برونو روتایو، ترسیم کند؛ سیاستمداری که مواضع سخت‌گیرانه‌ای در قبال مسائل اجتماعی دارد.
اما این تصمیم فقط برای راست سنتی دردسرساز نخواهد بود؛ آتال با این ابتکار عملاً چالش تازه‌ای را پیش پای احزاب چپ نیز قرار می‌دهد. آرتور دولاپورت، نماینده‌ی سوسیالیست، در واکنش به این موضوع اذعان کرده است که حزب سوسیالیست موضع رسمی و یکدستی در این زمینه ندارد و همانند جامعه‌ی فرانسه، دیدگاه‌های متفاوتی درون حزب وجود دارد. به گفته‌ی او، مسائل اخلاق زیستی غالباً فراتر از مرزهای حزبی عمل می‌کند و موجب شکاف درون‌جریانی می‌شود.
در واقع، موضوع مادر جایگزین سال‌هاست که در فرانسه از جمله مباحثی است که همواره موجب دوقطبی‌سازی افکار عمومی و سیاستمداران شده است. ژان-لوک ملانشون، رهبر حزب «فرانسه‌ی تسلیم‌ناپذیر»، در مصاحبه‌ای در سال ۲۰۲۱ با مجله تِتو (Têtu) تأکید کرده بود که به هیچ شکل از «مادر جایگزین اخلاقی یا داوطلبانه» اعتقادی ندارد و استفاده از بدن انسان برای تولید مثل را نوعی بهره‌کشی می‌داند. در سوی دیگر، حزب سبزها نیز در برنامه‌ی انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۲ خود به این موضوع اشاره‌ای نکرد، هرچند نامزدشان یانیک ژادو در اواخر ۲۰۲۱ از «مادر جایگزین اخلاقی» حمایت کرده بود.
از این رو، گام تازه‌ی آتال نوعی بازی سیاسی چندوجهی محسوب می‌شود: او می‌تواند با طرح این موضوع، هم راست را در موضع تدافعی قرار دهد و هم شکاف‌های درونی چپ را آشکار کند. با این حال، این اقدام خالی از ریسک نیست، زیرا در درون حزب رنسانس نیز اتفاق‌نظر وجود ندارد. امانوئل مکرون نیز، بارها مخالفت خود را با مادر جایگزین اعلام کرده است. سیلوَن مایار، رئیس سابق گروه پارلمانی رنسانس، نیز تأکید کرده است که از نظر اصولی مخالف این ایده است، هرچند باور دارد که هیچ بحثی نباید ممنوع باشد، زیرا این امر حیات دموکراتیک احزاب را تهدید می‌کند.
سخنگوی حزب، پریسکا تونو، نیز در همین راستا یادآور شده است که پیشروی در سیاست مترادف با توانایی برای گشودن باب گفت‌وگو درباره‌ی موضوعات دشوار است. پاتریک وینیال، نماینده‌ی سابق و مشاور نزدیک آتال، نیز از این اقدام او استقبال کرده و آن را نشان‌دهنده‌ی شجاعت سیاسی و توانایی طرح مسائل چالش‌برانگیز می‌داند.
با وجود این حمایت‌ها، هیچ‌کس تردید ندارد که نتیجه‌ی این بحث، اگر به مرحله تصمیم‌گیری برسد، به‌مراتب مناقشه‌برانگیزتر از خودِ اصل برگزاری گفت‌وگو خواهد بود. در جامعه‌ای مانند فرانسه که ارزش‌های لائیک، سنت‌های خانوادگی و اصول حقوق بشری همواره در تنش با یکدیگر قرار دارد، قانونی‌سازی مادر جایگزین می‌تواند به یکی از محورهای اصلی جدال‌های سیاسی در آستانه‌ی انتخابات ۲۰۲۷ بدل شود.
به‌طور کلی، آتال با ورود به این میدان پرخطر می‌کوشد چهره‌ای از خود به نمایش بگذارد که نه تنها در برابر محافظه‌کاران ایستادگی می‌کند بلکه قادر است موضوعات به ظاهر ممنوعه را نیز به عرصه گفت‌وگوی عمومی بیاورد. با این وجود، این قمار سیاسی می‌تواند برای او دو پیامد کاملاً متضاد داشته باشد: یا او را در جایگاه رهبر اصلاح‌طلبی جسور تثبیت خواهد کرد، یا موجب شکاف جدی در درون حزب و حتی فاصله‌گیری بیشتر از مکرون و نزدیکانش خواهد شد.
