فرار در سبد لباس؛ بحران در زندان‌های فرانسه
فرار یک زندانی از زندانی در لیون فرانسه، بحران تراکم، ضعف نظارتی و ناکارآمدی ساختار زندان‌ها را در این کشور به‌شدت برجسته کرد.
فرار غیرمنتظره‌ی یک زندانی از زندان لیون-کوربا با پنهان شدن در سبد لباس‌شویی، بار دیگر نگاه‌ها را به بحران تراکم بیش از حد زندان‌های فرانسه معطوف کرده است. الیازید. آ، معروف به «جوکر» یا «اکواتور»، زندانی ۲۰ ساله‌ای است که جمعه‌ی گذشته با کمک هم‌سلولی‌اش و در حالی که در یک سبد بزرگ پلاستیکی پر از لباس پنهان شده بود، از زندان گریخت.
نکته‌ی تکان‌دهنده آنجاست که مسئولان زندان تا ۲۴ ساعت متوجه غیبت او نشدند. هم‌سلولی او که روز جمعه آزاد شده بود، سبد را بدون جلب توجه از زندان خارج کرده و اکنون نیز متواری است. این ماجرا همزمان با افزایش فشار عمومی و حقوقی بر دولت فرانسه برای رسیدگی به وضعیت وخیم زندان‌ها، ابعادی جدی به خود گرفته است.
الیازید. آ که سابقه‌ی جرایم نسبتاً خفیف دارد اما در حال حاضر به اتهام «تشکیل باند جنایی» و «توطئه‌ی برای قتل» تحت پیگرد بود، توسط پلیس صبح دوشنبه در یک زیرزمین در روستایی در ۲۵ کیلومتری لیون بازداشت شد. طبق گزارش‌ها، وی از نظر امنیتی در دسته‌ی زندانیان پرخطر طبقه‌بندی نشده بود.
سباستین کوول، رئیس اداره‌ی کل زندان‌های فرانسه، در مصاحبه‌ای با شبکه‌ی BFMTV گفت: «روش فرار بسیار نادر بوده و موفقیت آن نتیجه‌ی مجموعه‌ای از اختلالات غیرقابل قبول در مدیریت زندان است.» وی افزود: «مشکل اصلی نه در تجهیزات، بلکه در عوامل انسانی بوده است.»
اما کوول در عین حال تصریح کرد که تراکم شدید جمعیت زندانیان، انجام وظایف نگهبانان را به‌شدت دشوار کرده است. زندان لیون-کوربا در حالی طراحی شده برای ۶۷۸ زندانی است که اکنون بیش از ۱۲۰۰ زندانی را در خود جای داده است. به گفته‌ی اتحادیه‌ی وکلای لیون، این میزان از تراکم، «ناقض کرامت انسانی و حقوق بنیادین زندانیان» است.
بحران تراکم صرفاً محدود به لیون-کوربا نیست. فرانسه در حال حاضر حدود ۸۵ هزار زندانی را در زندان‌هایی نگه می‌دارد که ظرفیت اسمی آن‌ها کمتر از ۶۳ هزار نفر است. بر اساس گزارش شورای اروپا در سال ۲۰۲۴، زندان‌های فرانسه از لحاظ تراکم، سومین جایگاه وخیم را در اتحادیه‌ی اروپا دارند—پس از قبرس و رومانی.
بر اساس همین گزارش، ۱۸۶ زندان فرانسه به‌طور فزاینده‌ای مملو از زندانیان شده است، در حالی که منابع انسانی برای مدیریت این شرایط ناکافی است. اتحادیه‌های کارگری تخمین می‌زنند که سرویس زندان فرانسه دست‌کم با کمبود ۵ هزار نگهبان مواجه است.
فرار الیازید. آ تنها یکی از نمونه‌های فرارهای غیرمعمول در فرانسه است. از دهه‌ی ۱۹۸۰ تاکنون، نزدیک به ۲۰ فرار با استفاده از بالگرد در زندان‌های این کشور به ثبت رسیده است. گرچه این موارد اغلب از سوی باندهای سازمان‌یافته برنامه‌ریزی می‌شود، اما فرار اخیر نشان‌دهنده‌ی ضعف نظارتی حتی در موارد به ظاهر ساده‌تر است.
در ماه‌های اخیر، وزارت دادگستری فرانسه تحت فشار روزافزون افکار عمومی و اتحادیه‌ها وعده داده که وضعیت زندان‌ها را بهبود خواهد داد. از جمله اقدامات دولت، ساخت زندان‌های جدید با امنیت بالا برای زندانیان خطرناک است تا از تداوم فعالیت باندهای جنایی از درون زندان‌ها جلوگیری شود.
این تصمیمات پس از آن اتخاذ شد که در ماه آوریل، مجموعه‌ای از حملات هماهنگ علیه چند زندان در جنوب فرانسه صورت گرفت؛ از جمله تیراندازی با سلاح‌های خودکار به ورودی زندان تولون و به آتش کشیدن خودروها و خوابگاه نگهبانان زندان. رسانه‌ها این اقدامات را «اعلان جنگ» کارتل‌های مواد مخدر علیه سیاست‌های سخت‌گیرانه دولت خواندند.
ماجرای فرار الیازید. آ فراتر از یک اشتباه انفرادی یا خلأ نظارتی است. این رویداد نماد یک نظام فرسوده، بی‌ظرفیت و تحت فشار است که دیگر نمی‌تواند وظیفه‌ی اصلی خود یعنی اصلاح، مراقبت و بازدارندگی را به‌درستی انجام دهد. تحلیلگران می‌گویند اگر دولت فرانسه در اصلاح ساختار زندان‌ها، جذب نیروی انسانی، و بازبینی رویکرد کیفری خود تجدیدنظر نکند، موارد مشابهی در آینده دور از انتظار نخواهد بود.
