بحران محیط‌زیست و تهدید آینده‌ی اروپا
اروپا با بحران زیست‌محیطی شدید روبه‌روست؛ نابودی گونه‌ها، گرمایش سریع، بلایای طبیعی و عقب‌نشینی سیاست‌ها تهدیدی جدی برای آینده است.
گزارش تازه‌ای که «آژانس اروپایی محیط‌زیست» (AEE) منتشر کرده است، زنگ خطری جدی برای رهبران اروپا به صدا درآورده است. این گزارش که هر پنج سال یک‌بار ارائه می‌شود، در نسخه‌ی ۲۰۲۵ خود تصویری نگران‌کننده از وضعیت طبیعت و تغییرات اقلیمی در قاره‌ی سبز ارائه می‌دهد. در حالی که برخی دولت‌ها در پی کاهش یا حتی توقف بخشی از سیاست‌های محیط‌زیستی هستند، یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که هرگونه عقب‌نشینی می‌تواند پیامدهای ویرانگری به همراه داشته باشد. ترسا ریبرا، معاون کمیسیون اروپا، هشدار داده است که اروپا باید نه‌تنها مسیر فعلی را ادامه دهد، بلکه اهداف خود را شتاب دهد.
طبق این گزارش، اگرچه اروپا در زمینه‌ی کاهش گازهای گلخانه‌ای و بهبود کیفیت هوا دستاوردهایی داشته است، اما وضعیت کلی محیط‌زیست به‌ویژه طبیعت همچنان بحرانی است. بیش از ۶۰ درصد گونه‌های جانوری و ۸۰ درصد زیستگاه‌های طبیعی در اروپا در حال نابودی یا تخریب هستند. بحران آب نیز به‌طور فزاینده‌ای گریبانگیر بسیاری از کشورها شده و همه‌ی شواهد نشان می‌دهد که این روند در سال‌های آینده بدتر خواهد شد.
گرمایش زمین در اروپا با سرعتی دو برابر میانگین جهانی در حال رخ دادن است و این مسأله باعث افزایش چشمگیر رخدادهای طبیعی مخرب می‌شود. موج‌های گرمای کشنده نمونه‌ای روشن از این پدیده‌اند؛ تنها در سال ۲۰۲۲ بیش از ۷۰ هزار نفر در اروپا بر اثر گرما جان خود را از دست دادند. علاوه بر آن، حدود ۱۲ درصد جمعیت، ۱۱ درصد مراکز درمانی و ۱۵ درصد صنایع در مناطق سیل‌خیز مستقر هستند، که آن‌ها را در معرض خطر مستقیم قرار می‌دهد. بر اساس برآوردها، بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۲۳، بلایای طبیعی مرتبط با تغییرات اقلیمی بیش از ۷۳۸ میلیارد یورو خسارت مالی به کشورهای عضو اتحادیه‌ی اروپا وارد کرده‌اند که تنها در سه سال اخیر این رقم به ۱۶۲ میلیارد یورو رسیده است.
با وجود کاهش ۴۵ درصدی مرگ‌های زودرس ناشی از آلودگی هوا بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۲، همچنان ۱۰ درصد مرگ‌های زودهنگام در اروپا ناشی از آلودگی هوا، آب، خاک و تماس با مواد شیمیایی خطرناک است. آژانس محیط‌زیست اروپا هشدار می‌دهد که این روند نه‌تنها به سلامت شهروندان ضربه می‌زند بلکه امنیت غذایی، منابع آبی و حتی ثبات مالی قاره را تهدید می‌کند.
با این حال، باید اذعان کرد که اتحادیه‌ی اروپا در برخی حوزه‌ها، به‌ویژه در مبارزه با گرمایش زمین، پیشرفت قابل‌توجهی داشته است. طبق اهداف توافق‌شده، تا سال ۲۰۳۰ انتظار می‌رود انتشار دی‌اکسیدکربن ۵۵ درصد کمتر از سطح ۱۹۹۰ باشد. آمارها نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۳، این کاهش به ۳۷ درصد رسیده است. همچنین سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در مصرف انرژی اتحادیه بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۳ دو برابر شده و به ۲۴ درصد رسیده است. صنایع و بخش ساختمان نیز توانسته‌اند تا حد زیادی انتشار کربن خود را کاهش دهند. اما دو بخش مهم، یعنی کشاورزی و حمل‌ونقل، هنوز عقب‌مانده‌اند؛ کاهش انتشار در این بخش‌ها طی نزدیک به دو دهه کمتر از ۱۰ درصد بوده است.
فشار کشاورزان در زمستان ۲۰۲۴ باعث شد بسیاری از طرح‌های اتحادیه برای سخت‌گیری بیشتر در حوزه‌ی محیط زیست متوقف شود. رهبران اروپایی به‌ویژه نگران شورش‌های اجتماعی شبیه به جنبش «جلیقه‌زردها» در فرانسه هستند، و به همین دلیل از اقدامات جدی در زمینه‌ی حمل‌ونقل و محدودیت خودروها پرهیز می‌کنند. افزون بر این، مجموعه‌ای از بحران‌های جهانی ــ از جنگ اوکراین گرفته تا بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید و رقابت اقتصادی چین ــ انرژی سیاسی دولت‌های اروپایی را صرف مسائل دیگر کرده است. در نتیجه، روند «عقب‌گرد» در سیاست‌های زیست‌محیطی آغاز شده و برخی قوانین مهم مانند مقررات ضدجنگل‌زدایی یا الزام شرکت‌ها به مسئولیت‌پذیری محیط‌زیستی به تعویق افتاده یا بازنگری شده‌اند.
این در حالی است که اتحادیه‌ی اروپا تعهد داده است تا سال ۲۰۵۰ به «بی‌طرفی کربنی» برسد. با این وجود، کشورهای عضو هنوز حتی بر سر هدف میانی سال ۲۰۴۰ به توافق نرسیده‌اند. به همین دلیل، در اجلاس سازمان ملل متحد در سپتامبر ۲۰۲۴، اروپا نتوانست هدف مشخصی برای کاهش انتشار تا سال ۲۰۳۵ ارائه کند؛ مسئله‌ای که تردیدهایی جدی درباره‌ی تعهد واقعی آن‌ها به توافق پاریس ایجاد کرده است. اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، وعده داده است که اتحادیه همچنان به مسیر خود پایبند خواهد ماند، اما واقعیت میدانی چیز دیگری را نشان می‌دهد. به‌طور کلی، گزارش آژانس اروپایی محیط‌زیست به اروپایی‌ها هشدار می‌دهد که اگرچه گام‌های مهمی در مسیر مقابله با تغییرات اقلیمی برداشته‌اند، اما بحران محیط زیستی در حال وخیم‌تر شدن است و بدون عزم سیاسی تازه، دستاوردهای موجود نیز در معرض نابودی قرار خواهد گرفت.
