ایران و برنامه‌ی موشکی: خط قرمز استراتژیک در مذاکرات هسته‌ای
ایران با توسعه‌ی برنامه‌ی موشکی خود، موقعیت راهبردی‌اش را تقویت کرده و در برابر غرب، موضعی از قدرت اتخاذ کرده است.
در حالی که دور جدیدی از مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ایالات متحده روز یکشنبه ۱۱ مه در عمان برگزار شد، نگرانی غرب تنها به موضوع غنی‌سازی اورانیوم محدود نمی‌شود. برنامه موشکی ایران، که به‌ویژه پس از عملیات طوفان‌الاقصی در اکتبر ۲۰۲۴ به صهیونیست‌ها در کانون توجه قرار گرفته، به یکی از دغدغه‌های اصلی پاریس و دیگر پایتخت‌های اروپایی بدل شده است. حمله‌ای که برای غرب آشکار ساخت که ایران امروز صاحب یکی از پیشرفته‌ترین زرادخانه‌های موشکی در منطقه است.
براساس ارزیابی کارشناسان نظامی، ایران اکنون چندین نوع موشک میان‌برد مانند عماد، قدر-۱، خرمشهر و سجیل را در اختیار دارد که بردی بین ۱۷۰۰ تا ۳۰۰۰ کیلومتر دارند. این بدان معناست که مناطقی از شرق اروپا، و حتی از شمال ایتالیا تا دانمارک و فنلاند، در تیررس این موشک‌ها قرار گرفته‌اند. برخی تحلیل‌گران حتی باور دارند بسته به وزن کلاهک، این موشک‌ها می‌توانند به شرق فرانسه نیز برسند.
با این حال، ایران بارها اعلام کرده که برد موشک‌هایش از ۲۰۰۰ کیلومتر فراتر نمی‌رود. در خرداد ۱۴۰۰، رهبر انقلاب اسلامی، رسماً اعلام کرد که ساخت موشک با برد بالاتر از ۲۰۰۰ کیلومتر ممنوع است. تمرکز اصلی ایران، طبق این اظهارات، نه اروپا بلکه حفظ امنیت ملی و مقابله با تهدیدات اسرائیل است.
با این‌همه، آنچه موجب تشویش بیشتر تحلیل‌گران غربی شده، رشد فناوری‌های نوین در صنعت موشکی ایران است. از جمله‌ی این فناوری‌ها، توسعه‌ی موشک‌های هایپرسونیک است که با توان مانورپذیری بالا، رهگیری آنها برای سامانه‌های دفاعی بسیار دشوار است. به‌عنوان نمونه، موشک جدیدی به نام «قاسم بصیر» در ۴ مه معرفی شد که نشانگر روند رو به گسترش این فناوری‌هاست.
گزارش راهبردی سال ۲۰۲۵ فرماندهی استراتژیک آمریکا (Stratcom) نیز در همین راستا هشدار داده است که ایران ممکن است به‌زودی به توان تولید موشک‌های قاره‌پیما (ICBM) با برد بیش از ۵۵۰۰ کیلومتر دست یابد؛ موشک‌هایی که حتی پایگاه راهبردی «دیگو گارسیا» آمریکا در اقیانوس هند را نیز در تیررس قرار می‌دهد.
در کنار بُرد و فناوری، ایران با ایجاد «شهرهای موشکی» در مناطق کوهستانی کشور، ساختار زیرزمینی پیچیده‌ای برای انبار، نگهداری و شلیک موشک‌ها و همچنین پهپادها و سامانه‌های دفاع هوایی ایجاد کرده است. این ساختار، ایران را در برابر حملات پیشگیرانه مصون نگه می‌دارد. حتی بمب‌های سنگین آمریکایی مانند «مادر بمب‌ها» (MOAB) نیز توانایی نابودی کامل این شبکه‌های زیرزمینی را ندارند.
از منظر تاکتیکی، ایران با این قدرت بازدارنده، در مذاکرات با غرب از موضع قدرت وارد می‌شود. حملات دقیق سال ۲۰۲۰ به پایگاه‌های آمریکا در عراق و دو حمله به اسرائیل در ۲۰۲۴، هر دو بیانگر پیشرفت در برد و دقت موشک‌های ایران هستند.
با این وجود، زرادخانه‌ی موشکی ایران به عنوان «خط قرمز» تهران در مذاکرات باقی مانده و فعلاً وارد دستورکار رسمی گفت‌وگوهای هسته‌ای نشده است. با نزدیک شدن به اکتبر ۲۰۲۵، یعنی زمان انقضای نهایی توافق برجام، کشورهای اروپایی امضا‌کننده‌ی آن (آلمان، فرانسه و بریتانیا) امیدوارند که شاید راهی برای مذاکره بر سر برنامه موشکی باز شود.
در شرایطی که دور جدید مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا آغاز شده، کشورهای اروپایی عضو برجام، مانند فرانسه، آلمان و بریتانیا، امیدوارند حالا که آنها از مذاکرات هسته‌ای کنار گذاشته شده‌اند، به منظور کسب امتیاز، تا پیش از انقضای رسمی توافق برجام در اکتبر سال جاری، فرصتی برای چانه‌زنی در رابطه با این موضوع با تهران فراهم شود. ابزار فشاری مانند مکانیسم «ماشه» (بازگرداندن خودکار تحریم‌ها در صورت عدم پایبندی) یکی از گزینه‌هایی است که اروپاییان برای وادار کردن ایران به مصالحه در برنامه موشکی‌اش به کار گیرد.
با این وجود، باید توجه داشت که در ساختار راهبردی ایران، توان موشکی نه‌تنها ابزار نظامی، بلکه بخشی از سرمایه‌ی سیاسی و ضمانت بقا در برابر تهدیدات خارجی به‌شمار می‌رود. معامله بر سر این توان، بدون رفع ریشه‌های اصلی ناامنی در منطقه، نه‌تنها به کاهش تنش نمی‌انجامد، بلکه به تشدید بی‌ثباتی و تقابل بیشتر منجر خواهد شد.
