آیا اروپا می‌تواند پناه دانشمندان رانده‌شده‌ی آمریکایی باشد؟
رهبران اروپا در واکنش به سیاست‌های ضدعلمی ترامپ، به دنبال جذب دانشمندان آمریکایی و تقویت استقلال علمی این قاره هستند.
در حالی که دولت دونالد ترامپ در ایالات متحده حمایت‌های مالی از دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی را کاهش داده و تهدید به قطع بودجه‌ی فدرال برخی دانشگاه‌ها از جمله هاروارد و کلمبیا کرده، اروپا در پی بهره‌برداری از این شرایط و جذب دانشمندان آمریکایی است. رهبران اروپایی این اقدام دولت آمریکا را «اشتباهی بزرگ» خوانده و خواستار استفاده از این فرصت برای تبدیل اروپا به قطب علمی جهان شده‌اند.
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در مراسمی با عنوان «اروپا را برای علم برگزینید» در دانشگاه سوربن گفت: «هیچ‌کس تصور نمی‌کرد روزی یکی از بزرگ‌ترین دموکراسی‌های جهان، به بهانه‌ی وجود واژه‌ی “تنوع” در یک پروژه، برنامه‌های علمی را حذف کند». وی این سیاست‌ها را نه‌تنها به ضرر جامعه‌ی علمی، بلکه تهدیدی برای آزادی دانست.
اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، نیز در این مراسم اعلام کرد که اتحادیه‌ی اروپا ۵۰۰ میلیون یورو در دو سال آینده برای جذب دانشمندان بین‌المللی اختصاص خواهد داد. این مبلغ، گرچه در برابر میلیاردها دلاری که از بودجه دانشگاه‌های آمریکا کاسته شده ناچیز است، اما در کنار برنامه‌ی کلان «افق اروپا» با بودجه‌ی ۱۰۵ میلیارد دلار، نمادی از تعهد قاره‌ی اروپا به علم آزاد محسوب می‌شود.
رهبران اروپایی با اشاره به تهدیدهای مکرر دولت ترامپ علیه برنامه‌های تنوع، تحقیقات اقلیمی و حتی اخراج کارکنان مراکز علمی همچون مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) و بنیاد ملی بهداشت (NSF)، هشدار داده‌اند که آزادی علمی در آمریکا به شدت در معرض خطر است. فون در لاین گفت: «وظیفه‌ی نخست ما این است که علم در اروپا آزاد و باز باقی بماند؛ این مهم‌ترین اعتبار ماست».
فرانسه از ماه گذشته برنامه‌ای مستقل برای جذب پژوهشگران طراحی کرده است. دولت مکرون وعده داده تا نیمی از هزینه‌های لازم برای جذب دانشمندان را به دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی پرداخت کند، به‌ویژه در حوزه‌هایی که تحت فشار دولت ترامپ قرار گرفته‌اند مانند تحقیقات اقلیمی و انرژی پاک. در همین راستا، مکرون روز دوشنبه اعلام کرد که فرانسه ۱۱۳ میلیون دلار به این طرح اختصاص خواهد داد.
در این میان، دانشگاه‌هایی مانند اِکس-مارسی نیز ابتکارهایی مانند «پناهگاه امن برای علم» را راه‌اندازی کرده‌اند که در حال حاضر ۳۰۰ متقاضی را بررسی می‌کند. دیگر دانشگاه‌ها نیز به سرعت از این روند پیروی کرده‌اند و تلاش دارند از «فرار مغزها» از آمریکا بهره ببرند.
سیاستمداران اروپایی همچنین به جنبه‌های استراتژیک این تحولات اشاره کرده‌اند. در حالی که نقش رهبری علمی آمریکا تضعیف شده، اروپا قصد دارد با جذب دانشمندان و حفاظت از آزادی دانشگاهی، موقعیت علمی و سیاسی خود را تقویت کند. مکرون خطاب به دانشمندان گفت: «اگر به آزادی عشق می‌ورزید، بیایید و به ما در حفظ آن کمک کنید».
با وجود این، برخی منتقدان هشدار داده‌اند که در حالی که اروپا خواهان جذب نخبگان علمی است، هم‌زمان بودجه‌ی آموزش عالی و پژوهش را به‌دلیل کسری بودجه کاهش داده است. با این حال، چهره‌هایی مانند فرانسوا اولاند، رئیس‌جمهور پیشین فرانسه، پیشنهاد داده‌اند که برای دانشمندان تهدیدشده در کشورهای دیگر، وضعیت «پناهنده‌ی علمی» تعریف شود.
در نهایت، آنچه اکنون در اروپا در حال شکل‌گیری است، بسیار با حفظ و توسعه علم آزاد فاصله دارد، بلکه می‌توان آن را اقدامی نمایشی برای تعریف دوباره‌ی جایگاه جهانی این قاره در برابر سیاست‌های غیرقابل پیش‌بینی ایالات متحده محسوب کرد.
